فصلنامه تخصصی سبک شناسی نظم و نثر فارسی (بهار ادب)
سال 11، شماره 3، پاییز 97 ، شماره پی در پی 41

نقش تقابل در ساختار قصاید دیوان ناصر خسرو

صفحه (205 - 224)
دکتر غلامعلی فلاح، محمّدرضا ایروانی(نویسنده مسئول)، دکتر حبیب‌الله عباسی، دکتر حمید عبداللهیان
تاریخ دریافت مقاله : تابستان 96
تاریخ پذیرش قطعی مقاله : تابستان 96

چکیده
یکی از عملکردهای بنیادین ذهن آدمی خلق تقابلها است؛ بنحوی که آموزه های ادیان و مکاتب فلسفی بر بستر تقابلها شکل گرفته اند. تقابل یکی از محورهای مرکزی شکل‌گیری ساختار قصاید ناصر خسرو است در سی قصیده جامعۀ نمونه، 954 تقابل، یعنی در هر قصیده 32 مورد، در ساختار قصاید(در محور افقی) مشاهده شد که در سه بخش تقابلهای معنایی و فکری(7-58 درصد)، زوجهای متقابل واژگانی و لفظی (7-28 درصد) و ادبی(7-12 درصد) دسته بندی شدند. ناصرخسرو از تقابلها در محور عمودی کلام(با بسامد بسیار کمتر) نیز بهره برده است که سرایش ابیات زیاد در قالب ادبی قصیده این مجال را در اختیار شاعر گذاشته است. ناصرخسرو از طریق این تقابلها، قصاید خود را تشخّص و سبک شعری خاصی داده است. روش این پژوهش مبتنی بر شیوۀ استقرایی است که از متدولوژی ساختارگرایی و نظریات نقد ادبی جدید استفاده شده است.

کلمات کلیدی
ساختارگرایی , ساختار , تقابل , ناصرخسرو , قصاید

• اسطوره و تفکر مدرن، استروس، کلود لوی،(1394) ترجمۀ فاضل لاریجانی و علی جهان پولاد، چاپ سوم، تهران: نشر فرزان روز.
• بوطیقای ساختارگرا، کالر جاناتان،(1388)، ترجمۀ کوروش صفوی، تهران: مینوی خرد.
• تاریخ اندیشه‌های کلامی در اسلام، جلد دوم، بدوی، عبدالرحمان،(1374)، ترجمه حسین صابری، چاپ اول، مشهد: بنیاد پژوهش‌های اسلامی آستان قدس رضوی.
• «بررسی تقابلهای دوگانه در ساختار حدیقۀ سنایی»، عبیدی‌نیا، محمد و دیگران،(1388)، فصلنامۀ پژوهش زبان و ادبیات فارسی، شمارۀ 13، صص 42-25.
• «بررسی تقابلهای دوگانه در غزل‌های حافظ»، نبی‌لو، علیرضا، (1392)، فصلنامه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه خوارزمی، سال 21، شماره 74، صص 69-90
• «تقابلهای دوگانه و کارکرد معنایی آن در قصاید ناصر خسرو»، حقی، مریم، (1394)، فصلنامه پژوهشهای ادبی و بلاغی، سال 4، شماره 13، ، صص 76-93
• پژوهشی در اساطیر ایران، بهار، مهرداد،(1391)، چاپ هشتم، تهران: نشر آگه.
• درآمدی بر ساختارگرایی، اسکولز، رابرت،(1383)، ترجمۀ فرزانۀ طاهری، چاپ دوم، تهران: مرکز.
• درآمدی بر معنی شناسی، صفوی، کوروش،(1383)، چاپ دوم، تهران: سورۀ مهر.
• دیوان اشعار، ناصر خسرو قبادیانی،(1357)، به اهتمام مجتبی مینوی و مهدی محقق، جلد اول، تهران: مؤسسه مطالعات اسلامی.
• راهنمای نظریه ادبی، سلدن، رامان،(1384)، ترجمۀ عباس مخبر، تهران: طرح نو.
• رساله در تاریخ ادیان، الیاده، میرچا(1389) ترجمۀ جلال ستاری، چاپ چهارم، تهران: سروش.
• زبانشناسی و نقد ادبی، فالر، راجر . دیگران(1381) ترجمۀ مریم خوزان و حسین پاینده، چاپ دوم، تران: نی.
• ساختار و تأویل متن، احمدی بابک، (1382)، چاپ ششم، تهران: نشر مرکز .
• شرح سی قصیده از حکیم ناصر خسرو قبادیانی، محقق، مهدی، (1369)، چاپ اول، تهران: انتشارات توس.
• مبانی نظریۀ ادبی، برتنس، هانس، (1384)، ترجمه محمدرضا ابوالقاسمی، تهران: ماهی.
• مبانی نشانه‌شناسی، چندلر، دانیل،(1386)، ترجمۀ مهدی پارسا، تهران: سورۀ مهر.
• مذاهب اهل سنت و فرقه اسماعیلیه، فضایی، یوسف، (1387)، چاپ دوم، تهران: نشر آشیانه کتاب.